ادب در برابر مخالف

صفر:در  خودی و ناخودی (1 و2) نوشته بودم که خودی مراتبی دارد و ناخودی درجاتی. برخورد با هر فرد را مرتبه‌ی او تعیین می‌کند. چه می‌شود که فردی از دایره‌ی خودی بیرون می‌رود. اصول چیست و فروع کدام است و نفی هر یک چه حکمی دارد.
یک:همه‌ی انسان‌ها در برابر امر اخلاقی تعهد دارند چه دین‌دار و چه ملحد. آن‌گاه که فرد منعهد به دین خاصی باشد، اعمال وی علاوه بر امر اخلاقی بر ترازوی دین نیز عرضه می‌شود. این نوشته برخورد با منتقد و مخالف را از نگاه اخلاق دینی بررسی می‌کند. البته کوتاه و گذرا.
هر رفتاری در برابر مخالف جایز نیست. یعنی صرف مخالفت فردی با آیین من دلیل نمی‌شود که من از ساحت اخلاق خارج شده و هر عملی را در برابر وی جایز بدانم. برخورد با مخالف- حتی ملحدین- باید بر اساس اخلاق باشد. البته نباید گمان برد پس در برابر دشمن هیچ واکنشی نشان ندهیم، واکنش در برابر دشمن باید واکنشی اخلاقی باشد، طبق موازین انسانی. باید با دشمن متجاوز جنگید و او را از بین برد، اما نباید کرامت انسانی وی را له کرد.
1. قرآن امر به خوش‌گویی می‌کند نه تنها در برابر مؤمنان بل که همه‌ی مردم. وقولوا للناس حسنا
2. قرآن دشنام به بت‌ها را ممنوع می‌کند. و لا تسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدوا بغیر علم: به آنان که غیر خدا را می خوانند دشنام ندهید تا مبادا آنها از روی جهالت خدا را دشنام دهند. انعام/108
3. وقتی یکی از یاران امیرالمؤمنین در جنگ صفین به سپاهیان معاویه دشنام دادند، امیرالمؤمنین وی را نهیب زدند و از این کار بر حذر داشتند و فرمودند من دوست ندارم که شما دشنام‌گو باشید.

او من كلام له ع وَ قَدْ سَمِعَ قَوْما مِنْ اءَصحابِهِ يَسِبُّونَ اءَهْلَ الشامِ اءَيّامَ حَرْبِهِمْ بِصِفِّينَ:
إِنِّي اءَكْرَهُ لَكُمْ اءَنْ تَكُونُوا سَبّابِينَ، وَ لكِنَّكُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ اءَعْمالَهُمْ وَ ذَكَرْتُمْ حالَهُمْ كانَ اءَصْوَبَ فِي الْقَوْلِ، وَ اءَبْلَغَ فِي الْعُذْرِ، وَ قُلْتُمْ مَكانَ سَبِّكُمْ إِيّاهُمْ: اللَّهُمَّ احْقِنْ دِماءَنا وَ دِماءَهُمْ، وَ اءَصْلِحْ ذاتَ بَيْنِنا وَ بَيْنِهِمْ، وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلالَتِهِمْ حَتَّى يَعْرِفَ الْحَقَّ مَنْ جَهِلَهُ، وَ يَرْعَوِيَ عَنِ الْغَيِّ وَ الْعُدْوانِ مَنْ لَهِجَ بِهِ.

سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى كه شنيد گروهى از اصحابش در جنگ صفين ، شاميان را دشنام مى گويند چنين فرمود:
دوست ندارم كه شما دشنام دهنده باشيد. ولى اگر به توصيف اعمال و بيان حالشان بپردازيد، سخنتان به صواب نزديكتر و عذرتان پذيرفته تر است . به جاى آنكه دشنامشان دهيد، بگوييد بار خدايا خونهاى ما و آنها را از ريختن نگه دار و ميان ما و ايشان آشتى انداز و آنها را كه در اين گمراهى هستند راه بنماى . تا هر كه حق را نمى شناسد، بشناسد و هر كه آزمند گمراهى و دشمنى است از آن باز ايستد. (خطبه 197 نهج البلاغه)

فردی که دشنام می‌دهد به فرد مؤمن یا فردی عادی دشنام نمی‌دهد، به سپاه معاویه که به جنگ علی آمده اند دشنام می‌دهد. باید با سپاه معاویه جنگید، اما نباید به آنان دشنام گفت. در ادامه راه برخورد کلامی با انان را نشان می‌دهد، رفتارشان را بازگو کنید.
4. رفتار امام مجتبی با مرد شامی که به امام دشنام می داد و امام به وی مأوی و غذا داد تنها برای مداحان که بخوانند خوب است.
این‌ها نفی دشنام‌گویی به بت و دشمن و مخالف بود. مسلماً رفتار در برابر دوستان منتقد باید عاری از هر کلام غیراخلاقی باشد. راه گفتگو در قرآن آمده است. ادع الی سبیل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالتی هی احسن.
نیازی به توضیح بیشتر نیست که از نظر اخلاقی و دینی دشنام‌گویی به مخالف به خاطر اختلاف روا نیست. این مخالف چه بت باشد چه سپاه معاویه چه یک منتقد.

اشکال نشود که در قرآن آمده است مثلهم کمثل الحمار یا مثله کمثل الکلب. که هر دو درباره‌ی عالم بی عمل است. این دشنام نیست، زیرا ادبیات عرب این را دشنام نمی‌داند. و روشن است که عرف‌ها با هم متفاوتند. و نیز آیه نگفته است او حمار یا کلب است گفته مثل حماری که بار می‌برد. یعنی صرفا سنگینی ای بر دوشش است. یا مثل سگی که چه سویش حمله‌ور چه رهایش کنی زباناز کام برآورد و می‌دانید تشبیه غیر از نسبت است.

دو: مغالطه‌ی ماهی دودی: این مغالطه جایی کاربرد دارد که انتقادی به کسی یا چیزی شود و فرد پاسخ‌گو به جای پاسخ به انتقاد مطلب را منحرف کند و سخن از چیز دیگری گوید.

برخی مردم این کارخانه را متهم می‎کنند که تأثیر منفی در آلودگی هوای منطقه دارد؛ حتی عده‎ای معتقدند که سبب باران‎های سیدی می‎شود. اما این کارخانه یک جریان حیاتی در منطقه است. صدها کارگر به طور مستقیم از این کارخانه حقوق می‎گیرند و تعداد بیش‎تری نیز به غیر مستقیم از آن بهره می‎برند. این کارخانه سالانه مقدار هنگفتی مالیات می‎پردازد که باعث می‎شود شهرداری بتواند با استفاده از آن فعالیت‎های گسترده انجام دهد. متاسفانه مردم به این حقایق توجه ندارند.

در این مثال بیان مالیات و اشتغال‌زایی و… ربطی به انتقاد آلوده‌سازی محیط زیست ندارد.
نمونه‌ی این چند روزه‌ی این مغالطه، انتقادات اسماعیل به حسین قدیانی بود که با پاسخ نامربوط وماهی دودیانه‎ی حامیان وی مواجه شد.
.
پ.ن:

0. آیات یازده تا سیزده سوره‎ی حجرات درباره‎ی رفتار با غیر

1. برادر خودتان را اصلاح کنید از محمد صالح مفتاح

2. آداب امر به معروف

3.ارزش‎های فراموش‎شده درباره ادب

4. درباره مغالطه ماهی دودی کتاب مغالطات اصغر خندان را ببینید. مثال از آن جا گرفته شده است.

5. بهانه‎ی این نوشته این پُست پَست بود که پر از دشنام است. و البته ایشان تخصص‎شان در نطفه‎شناسی و لقمه‎شناسی را نشان دادند. و البته اگر قذف نباشد، تعزیر دارد.