متن زیر، مدخل بین الحرمین در «فرهنگ سوگ شیعی» (ویراست یکم، تهران، خیمه،۱۳۹۵)است. محسن حسام مظاهری مدیر و سرویراستار این فرهنگ است.
بین‌الحرمین
فاصله‌ی میان حرم‌های امام‌حسین(ع) و حضرت عباس (ع) در کربلا.
«بِینُ‌الحَرَمِین» در لغت به‌معنای میانِ دو بارگاه است و به‌طور عام به فاصله‌ی میان دو حرم اطلاق می‌شود. در معنای خاص و متأخر، به فاصله‌ی میان حرم‌های امام‌حسین(ع) و ابالفضل بین‌الحرمین گفته می‌شود. در برخی روایات از فاصله‌ی میان مکه و مدینه هم با این نام تعبیر شده و وقوع حادثه‌ای در آن از علایم ظهور شمرده شده است. گاهی نیز به فاصله‌ی میان مسجد النبی و قبرستان بقیع بین‌الحرمین گفته می‌شود. همچنین بازار میان دو مسجد شاه و جامع تهران به «بازار بین الحرمین» مشهور است. اما رایج‌ترین کاربرد این واژه در دهه‌های اخیر همان فاصله و صحن میان دو حرم در کربلا است.
این صحن از سمت غرب به حرم امام‌حسین(ع) و از سمت شرق به حرم ابالفضل متصل است. در دو سوی شمالی و جنوبی، هتل‌ها و مغازه‌ها قرار دارند. فاصله‌ی میان دو حرم، ۳۷۸ متر است که هم‌اندازه‌ی مَسعی (فاصله‌ی صفا و مروه) در مکه است. در ادبیات مذهبی معاصر از این شباهت استفاده می‌شود.
بین‌الحرمین طی دو سال از ۱۴۰۵ق تا ۱۴۰۷ق ساخته شد. پیش از آن، فاصله‌ی دو حرم بخشی از بافت قدیمی کربلا بود و منازل شخصی، بازار «سوق الهرج»، مدارس علمیه‌ی «بادکوبه» و «حسن‌خان» و اماکنی ازجمله مرقد سیدمجاهد در آن قرار داشت. پس از آن‌که وزارت اوقاف عراق در سال ۱۳۹۳ق اداره‌ی عتبات عالیات را به‌دست گرفت، در ۱۴۰۰ق لجنه‌ی بازسازی و توسعه‌ی حرمین در کربلا تشکیل شد و در محرم ۱۴۰۵ق با حضور صدام حسین ـ آخرین رییس‌جمهور دولت بعث عراق ـ در کربلا، یک میلیون دینار برای بازسازی و توسعه‌ی حرمین اختصاص یافت. اتصال دو حرم نیز بخشی از این طرح گسترده بود. در این طرح املاک اطراف و میان دو حرم تملک شد و با تخریب آن‌ها، صحن بین‌الحرمین با عرض ۴۰ متر شکل گرفت و در سوم جمادی‌الثانی ۱۴۰۷ق افتتاح شد. در جریان جنبش اعتراضی شیعیان در شعبان سال ۱۴۰۰ق ـ که به «انتفاضه‌ی شعبانیه» مشهور شد ـ علاوه بر حرمین، بسیاری از اماکن و حسینیه‌ها در بین‌الحرمین توسط نیروهای حکومتی تخریب شد. پس از آن، بین‌الحرمین تعریض شد. با سقوط صدام، بین‌الحرمین بازسازی شد و اکنون نیز طرح توسعه‌ی آن در دست اجرا است.
در دهه‌های اخیر و پس از احداث بین‌الحرمین، این اصطلاح وارد ادبیات مذهبی و عاشورایی شده و حتی هویتی مستقل از دو حرم یافته است. اشعار بسیاری درباره‌ی این مکان سروده شده و در مداحی‌ها و نوحه‌خوانی‌ها هم از آن به‌عنوان یکی از مکان‌های محبوب و میعادگاه عاشقان امام‌حسین(ع) تعبیر می‌شود. همچنین در نامگذاری هیئت‌های عزاداری، گاهی از این نام استفاده می‌شود.
منابع: آل‌طعمه (۱۴۳۰)؛ آل‌طعمه (1996)؛ اللجنة الاعلامیة لاحتفالات یوم المحافظة (1986)؛ خلیلی (1987)؛ دهخدا (۱۳۷۳)؛ کرباسی (2009)؛ کورانی (۱۳۶۹)؛ مجلسی (۱۴۰۳).
برای مطالعه‌ی بیشتر: آل‌طعمه (۱۳۸۹)؛ تبراییان (۱۳۹۱).
سیداکبر موسوی
فهرست تفصیلی منابع:
الکرباسی، محمد صادق محمد، دائرة المعارف الحسینیة؛ تاریخ المراقد الحسین و اهل بیته و انصاره، المرکز الحسینی للداراسات، لندن، ۱۴۳۰ه-۲۰۰۹م
تبرائیان، صفاءالدین، انتفاضه شعبانیه؛ حماسه مقاومت اسلامی ملت عراق، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۹۱
اللجنة الاعلامیة لاحتفالات یوم المحافظة، کربلاء بین ماضیها المجید و حاضرها المشرق، مطبعة ساکو، بغداد،۱۹۸۶م
آل‌طعمه،سلمان‌هادی، المواقع‌الاثریه والسیاحه فی کربلاء، نشر مشعر، تهران، ۱۴۳۱ق-۱۳۸۹ش
آل‌طعمه،سلمان‌هادی، تاریخ مرقد الحسین، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۹۹۶م – ۱۴۱۶ق
آل‌طعمه،سلمان‌هادی، الانتفاضة الشعبانية في كربلاء؛شعبان ۱۴۰۰ هـ – آذار ۱۹۹۱ م ضمن موسوعة كربلاء المقدسة، مركز كربلاء للثقافة والتراث،كربلاء المقدسة،۲۰۰۹ – ۱۴۳۰ هـ
کورانی، علی، معجم احاديث الامام المهدي عليه‌السلام، مؤسسة المعارف الاسلامية، قم، ۱۴۱۱ق- ۱۳۶۹ش
خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات العالیات، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۹۸۷م – ۱۴۰۷ق
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، دار احیاء التراث، بیروت،۱۹۸۳م
گفت و گو با نویسنده سخت کوش استاد سید سلمان هادی آل طعمه،فصلنامه فرهنگ زیارت، ج۴، پاییز ۱۳۸۸، نشر مشعر،
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، جلد چهرام(بسیطه-تبورک)، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم از دورهٔ جدید، ۱۳۷۷
پاسخی بگذارید